Τώρα μάλιστα που ολοκληρώθηκε η πολυαναμενόμενη ανακαίνιση του αρχαιολογικού μουσείου της πόλης, η εξόρμηση προς την ιστορική Θήβα δεν μπορεί να περιμένει άλλο. Περίπου μία ώρα θα χρειαστείς για να καλύψεις τα σχεδόν
Το μουσείο άνοιξε ξανά τις πύλες του το περασμένο καλοκαίρι, έπειτα από κάποια χρόνια στα οποία γίνονταν οι απαραίτητες εργασίες για την επέκτασή του και παράλληλα για την ανάπλασή του σύμφωνα με τα πρότυπα που ορίζει πλέον η μοντέρνα αντίληψη για τα μουσεία σε διεθνές επίπεδο.
Και το νέο αρχαιολογικό της Θήβας είναι πλέον ένα από αυτά που μπορούν να σταθούν σε κορυφαίο επίπεδο, όπως και να το δεις: από τη διαμόρφωση στους εσωτερικούς χώρους, την αξιοποίηση του φυσικού φωτός, την ελκυστική παρουσίαση των εκθεμάτων, τη χρονολογική τους διάρθρωση, τη σπανιότητα και τον πλούτο τους.
Στη σκιά του πύργου του Σαιντ Ομέρ
Καθώς μπαίνεις στην πόλη οι πινακίδες με τη σήμανση «Προς μουσείο» σε καθοδηγούν εύκολα μέχρι την είσοδό του. Μπαίνοντας στον ίδιο τον χώρο του μουσείου, δίπλα ακριβώς στο εκδοτήριο εισιτηρίων, υψώνεται ο ανακαινισμένος και επισκέψιμος πλέον πύργος του Σαιντ Ομέρ. Είναι απομεινάρι του κάστρου που έχτισε εδώ στα τέλη του 13ου αι. ο μισίρ Νικόλαος ο Β’ ντε Σαιντ Ομέρ, Φράγκος ευγενής και ένας από τους μεγαλύτερους άρχοντες της εποχής του. Είναι τα χρόνια της Φραγκοκρατίας και η Θήβα αποτελεί μία από τις πιο ισχυρές πόλεις του Δουκάτου των Αθηνών. Ο Σαιντ Ομέρ έχτισε το κάστρο του μέσα σε δύο χρόνια, το διακόσμησε με τοιχογραφίες που ιστορούσαν τα κατορθώματα των Σταυροφόρων στους Αγίους Τόπους και αποτελεί την πολυτελή κατοικία του ίδιου και της οικογένειάς του, αλλά και του στενού του κύκλου. Ο πύργος που σώζεται σήμερα είναι το καλύτερα διατηρημένο τμήμα της ευρύτερης μεσαιωνικής οχύρωσης της Θήβας, έφτανε τα 14 μ. σε ύψος και στην πλήρη του μορφή διέθετε τουλάχιστον τρεις ορόφους. Σήμερα σώζεται μόνο ένα μέρος από τον πρώτο όροφο, καθώς και το ισόγειο που μέσα στον χρόνο χρησίμευσε ως αποθήκη αλλά και... μπουντρούμι. Μάλιστα στους εσωτερικούς τοίχους μπορεί κανείς να δει χαραγμένα σκίτσα, αφιερώσεις, ονόματα και ημερομηνίες φτιαγμένα από τους παλιούς φυλακισμένους.
Μοιάζει ίσως σχήμα πρωθύστερο να ξεκινά το ταξίδι στους αιώνες από τη... μέση της διαδρομής, τον μεσαιωνικό πύργο του Σαιντ Ομέρ, μα καθόλου δεν πειράζει. Ο τεράστιος λέοντας στα πλευρά του πύργου σε προϋπαντά στον κυρίως χώρο του μουσείου και η περιήγηση ξεκινά.
Η μυθολογία και η Ιστορία αποκτούν στέγη
Συνολικά 18 ενότητες συναπαρτίζουν το ολοκαίνουργιο μουσείο της Θήβας, που διαδέχονται η μία την άλλη σε μια συνολική έκταση περίπου 1.000 τ.μ. Την πρώτη (ή μάλλον, την τελευταία σύμφωνα με το σχεδιάγραμμα του μουσείου) την είδες ήδη, είναι ο πύργος του Σαιντ Ομέρ.
Η επίσημα πρώτη ενότητα πάντως, μπαίνοντας στην καθαυτή έκθεση, είναι αφιερωμένη στις αρχαιολογικές έρευνες που ξεκίνησαν στην ευρύτερη περιοχή της Καδμείας ήδη από τα μέσα του 19ου αι., στο παλιό μουσείο της πόλης, αλλά και στο ίδιο το σύγχρονο. Αν τώρα αναρωτιέσαι «γιατί ήταν τόσο σημαντικό να αποκτήσει η Θήβα ένα νέο καινούργιο αρχαιολογικό μουσείο;», η απάντηση που θα πάρεις είναι απλή και άκρως πειστική: Μα γιατί η Θήβα είναι μία από τις μεγαλύτερες (αν όχι η μεγαλύτερη) «δεξαμενές» της αρχαίας Ιστορίας, οι μύθοι που γεννήθηκαν εδώ αγαπήθηκαν από όλη την Ελλάδα και οι ήρωές της θεωρούνται ήρωες πανελλήνιας ακτινοβολίας.
Ο ημίθεος Ηρακλής, ο θεός Διόνυσος, ο Κάδμος και η Αρμονία, η τραγική οικογένεια των Λαβδακιδών με τον Λάιο, την Ιοκάστη, τον Οιδίποδα, την Αντιγόνη και την Ισμήνη, τα αδέλφια Ζήθος και Αμφίωνας που έχτισαν τα πολυθρύλητα τείχη της Θήβας παίζοντας λύρα, κι ακόμα ο επικός ποιητής Ησίοδος και ο λυρικός Πίνδαρος. Ακριβώς σ’ αυτές τις μεγάλες μορφές της θηβαϊκής Ιστορίας και μυθολογίας είναι αφιερωμένη η δεύτερη ενότητα του μουσείου.
Το νέο Μουσείο Θήβας βήμα βήμα
Τώρα που ξέρεις περισσότερα για το τι ήταν η Θήβα και πώς στήθηκε το μουσείο όπου βρίσκεσαι, τη σκυτάλη παίρνει η ανάδειξη (με χρονολογική σειρά) των τοπικών θησαυρών, του πολιτισμού, της καθημερινής ζωής, των ιστορικών, πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων στη Θήβα, από την αρχαιότητα μέχρι και τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους το 1830.
Η πρώτη χρονολογικά περίοδος μάς πάει πίσω μέχρι και την Παλαιολιθική εποχή, όταν στη Βοιωτία αρχίζουν να σχηματίζονται οι πρώτοι οργανωμένοι οικιστικοί πυρήνες, κυρίως γύρω από την (αποξηραμένη σήμερα) λίμνη Κωπαΐδα. Σειρά έπειτα παίρνει η Εποχή του Χαλκού (3000-1700 π.Χ.), όταν το μέταλλο αντικαθιστά σταδιακά το ξύλο ως πρώτη ύλη για την κατασκευή εργαλείων, όπλων και αντικειμένων της καθημερινής ζωής. Η ποσότητα των εκθεμάτων από χρυσό, άργυρο και χαλκό που γεμίζουν τις προθήκες του μουσείου σού δίνει μια πρώτη εικόνα για την ευμάρεια της Θήβας εκείνη την περίοδο, ωστόσο η συνέχεια στην επόμενη αίθουσα είναι ακόμα λαμπρότερη.
Η μεγαλύτερη σάλα του μουσείου είναι αφιερωμένη στη Μυκηναϊκή περίοδο (1400-1200 π.Χ.), περίοδο κατά την οποία χτίζονται τα ανάκτορα της Θήβας και του Ορχομενού. Οι μυκηναϊκές πήλινες λάρνακες της Τανάγρας, με τις περίτεχνες παραστάσεις που απεικονίζουν διαβατήριες τελετές και σκηνές από τη ζωή του νεκρού πολεμιστή, συνταιριάζουν με την παρουσίαση ψηφιακού υλικού και επεξεγηματικών βίντεο για την αρχιτεκτονική αυτής της περιόδου, ενώ μία τρισδιάστατη μακέτα παρουσιάζει και τη μυκηναϊκή ακρόπολη του Γλα.
Τα εκθέματα της επόμενης αίθουσας προέρχονται από την Εποχή του Σιδήρου (ή Γεωμετρική Περίοδο 1050-700 π.Χ.), κυρίως από λατρευτικούς χώρους και νεκροταφεία της Θήβας, του Ορχομενού και του Ακραιφνίου: ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα κεραμικά και οι παραστάσεις οπλιτών με τη χαρακτηριστική βοιωτική ασπίδα.
Εκατοντάδες περίτεχνα ειδώλια, γλυπτά και πλούσια διακοσμημένα αγγεία από την Αρχαϊκή περίοδο περιμένουν στην επόμενη αίθουσα, την οποία διαδέχεται η σάλα των κλασικών χρόνων. Εδώ θα δεις ένα από τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα του μουσείου, τις μεγάλες ταφικές στήλες πολεμιστών, εγχάρακτες σε μαύρη πέτρα. Θυμίσου πως κατά την κλασική περίοδο ήταν όταν η Θήβα έφτασε στο απόγειο της δύναμής της, υποσκελίζοντας τη Σπάρτη: το επίγραμμα που είναι αφιερωμένο στους πεσόντες νικητές στρατηγούς της μάχης των Λεύκτρων (ανάμεσά τους και ο περίφημος Πελοπίδας), το 371 π.Χ., όταν για πρώτη φορά ο σπαρτιατικός στρατός νικήθηκε κατά κράτος από τον θηβαϊκό. Κοσμήματα και νομίσματα, ταφικά κτερίσματα και οι περιλάλητες «Ταναγραίες» κόρες είναι από τα σπουδαιότερα εκθέματα του μουσείου στην αίθουσα των Ελληνιστικών χρόνων, εποχή κατά την οποία η Θήβα έχει υποκύψει στην ισχύ των Μακεδόνων και έπειτα των Ρωμαίων.
Πριν συνεχίσεις προς τις υπόλοιπες αίθουσες, ακολούθησε τη σήμανση που θα σε οδηγήσει ένα επίπεδο κάτω από τον κυρίως χώρο του μουσείου, για να δεις έναν αρχαιολογικό χώρο στην αυθεντική του θέση: κάτω από ειδικό στέγαστρο θα δεις το σωζόμενο τμήμα μια πρωτοελλαδικής πλίνθινης γειτονιάς (2500 π.Χ.), δύο τάφους της Μεσοελλαδικής περιόδου (2000-1700 π.Χ.) και τα μυκηναϊκά τείχη της βόρειας πλευράς της αρχαίας Καδμείας (1400-1200 π.Χ.).
Από τους Ρωμαίους μέχρι τους Οθωμανούς
Η αίθουσα των ρωμαϊκών χρόνων, που ακολουθεί, «καυχιέται» για ένα απίστευτα σπάνιο έκθεμα, την αφιερωματική στήλη με τον λόγο του αυτοκράτορα Νέρωνα (67 μ.Χ.), αλλά και το μοναδικό στην Ελλάδα ζωγραφικό έργο της ρωμαϊκής εποχής, ενσωματωμένο σε επιτύμβια στήλη που βρέθηκε σε θηβαϊκό νεκροταφείο.
Πλησιάζοντας προς το τέλος, μπαίνεις στην αίθουσα των πρωτοβυζαντινών χρόνων (4ος-7ος αι.), με το ψηφιδωτό δάπεδο με παραστάσεις κυνηγιού και προσωποποιήσεις των μηνών, και την κυρίως Βυζαντινή περίοδο (9ος-12ος αι.) με γλυπτά και αντικείμενα καθημερινής λατρευτικής χρήσης. Το τμήμα της Φραγκοκρατίας αφιερώνεται στην ιστορική περίοδο μετά την πρώτη Αλωση (1204), για να φτάσεις κάπως έτσι στην αίθουσα των οθωμανικών χρόνων με πολλά θέματα από την καθημερινότητα, την τέχνη και τη λατρεία της εποχής.
Για να μπορείς να πεις πως πραγματικά είδες και απόλαυσες το ολοκαίνουργιο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας, υπολόγισε πως θα πρέπει να αφιερώσεις τουλάχιστον δύο με τρεις ώρες. Χώρια από τα εκθέματα που θα τραβήξουν την προσοχή σου, σε κάθε αίθουσα σε περιμένει πλούσιο εποπτικό υλικό με χιλιάδες πληροφορίες που ερμηνεύουν όλα όσα βλέπεις και αποκαλύπτοντας ιστορικές πτυχές πίσω από το προφανές. Το μουσείο είναι επίσης απόλυτα προσβάσιμο για άτομα με ειδικές ανάγκες, ακόμη ένα σημαντικό στοιχείο που δείχνει το πώς πρέπει να οργανώνεται ένα αρχαιολογικό μουσείο στον 21ο αι.
Τα αρχαία σπαράγματα στα σοκάκια της πόλης
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η σύγχρονη πόλη βρίσκεται ακριβώς στη θέση που βρισκόταν η αρχαία Θήβα, μία από τις αρχαιότερες και πιο σημαντικές πόλεις της Ευρώπης. Και παρότι ο αστικός ιστός περιβάλλει ασφυκτικά σήμερα τους αρχαιολογικούς χώρους αξίζει μια βόλτα για να τους ανακαλύψετε. Το Μυκηναϊκό Ανάκτορο, ή αλλιώς Καδμείον, ήταν χτισμένο στην κορυφή του λόφου, στο κέντρο περίπου της καδμείας ακρόπολης.
Στα ανατολικά της Θήβας, στον λόφο Μεγάλο Καστέλλι, βρίσκεται ένας μυκηναϊκός θαλαμωτός τάφος μνημειωδών διαστάσεων που ταυτίστηκε με τον τάφο των Οιδίποδος Παίδων που αναφέρει ο Παυσανίας, δηλαδή του Ετεοκλή και του Πολυνείκη. Στον Ισμήνιο λόφο, στα νότια της πόλης, βρίσκονται τα απομεινάρια του σπουδαίου ναού του Ισμηνίου Απόλλωνος, ενώ στη σημερινή πηγή των Αγίων Θεοδώρων θα συναντήσετε μια κρήνη του 1902, η οποία έχει χτιστεί ακριβώς πάνω στην αρχαία οιδιπόδεια κρήνη, όπου κατά τη μυθολογία έπλυνε ο Οιδίποδας τα χέρια του, μετά τον φόνο του πατέρα του και βασιλέα της Θήβας Λάιου. Τέλος, από τις επτά μυθολογικές πύλες των Θηβών σώζεται μόνο η είσοδος ανάμεσα στους δύο κυκλικούς πύργους των Ηλεκτρών πυλών.
Ανεβαίνοντας σε ένα ιστορικό μοναστήρι
Είναι ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια στην Ελλάδα, πολύ κοντά στη Θήβα (και στην Αθήνα) και μία πρώτης τάξεως αφορμή για εξόρμηση στη Βοιωτία. Η Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Σαγματά, ή απλά Μονή Σαγματά, συνδυάζει τα πάντα: πρώτα πρώτα την ιστορικότητα, μια και πρωτοχτίστηκε τον 12ο αι., από τις πιο παλιές μονές στη χώρα.
Επειτα, χαίρεται την ευτυχία τού να βρίσκεται σε ιδιαίτερα προνομιακή τοποθεσία, χτισμένη στην κορυφή του όρους Υπατίου (περίπου 740 μ. υψόμετρο), και απολαμβάνοντας έτσι υπέροχη θέα στον βοιωτικό κάμπο. Σαν να λέμε, ένα βήμα πιο κοντά στον Θεό (λόγω υψομέτρου), μα και το δώρο της Δημιουργίας να απλώνεται μπροστά της.
Το μοναστήρι άρχισε να χτίζεται από τον Οσιο Κλήμη στις αρχές του 12ου αι., με τις ευλογίες μάλιστα του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού, που παραχώρησε σημαντικά προνόμια στη μονή. Εκείνα τα χρόνια αρχίζει να καθιερώνεται και η ονομασία «Σαγμάτιο» για το βουνό όπου βρίσκεται η μονή, που μέχρι τότε λεγόταν Υπάτιο, λόγω και του ιερού του Υπατου Διός που βρισκόταν στον ίδιο χώρο. Ο περίβολος θυμίζει φρούριο, με τα ψηλά του τείχη, ενώ αμίμητης τέχνης είναι και το καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση και χτισμένο σε σταυροειδή με τρούλο. Το ψηφιδωτό δάπεδο είναι στ’ αλήθεια ένα σπάνιας αξίας έργο, με πολύχρωμες παραστάσεις ζώων, φυτών και γεωμετρικών σχημάτων. Δυο βήματα από τη μονή βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου (μάλλον του 16ου αι.), ενώ ένα λιθόστρωτο μονοπάτι με κατεύθυνση προς τα δυτικά θα σε φέρει μέχρι το νεότευκτο παρεκκλήσι του Οσίου Κλήμη. Από εδώ ξεκινά κι ένα μονοπάτι όπου κατεβαίνοντας λίγα σκαλοπάτια σε οδηγεί στη σπηλιά όπου ασκήτεψε ο Οσιος Κλήμης. Αξίζει να θυμάσαι πως στο μοναστήρι υπάρχει παρεκκλήσι του Ρώσου Αγίου Λουκά του ιατρού, αρχιεπισκόπου Σεβαστουπόλεως και Κριμαίας, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του ’70 διετέλεσε εδώ ηγούμενος ο νυν Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος.
Η Μονή Σαγματά απέχει περίπου 18 χλμ. από τη Θήβα και θα την προσεγγίσεις μέσω του ημιπεδινού χωριού Υπατο. Σχεδόν αμέσως μετά το χωριό ο δρόμος από ασφαλτος γίνεται ανηφορικός χωματόδρομος, με χοντρό χαλίκι που ίσως καταπονήσει τα λάστιχα του αυτοκινήτου. Υπάρχει διαθέσιμος χώρος για στάθμευση στον εξωτερικό περίβολο της Μονής, όπου θα βρεις επίσης και τραπέζια υπό σκιά για γεύμα στη φύση.
Η φύση αποκαλύπτεται στις δίδυμες λίμνες
Αν κοιτάξεις από τα υψώματα του ομώνυμου λόφου του Σαγματά προς τα βορειοδυτικά, θα δεις πίσω από τις απέραντες καλλιέργειες τα υδάτινα κορμιά των δίδυμων λιμνών της Υλίκης και της Παραλίμνης, που ορίζουν το τοπίο νότια από το Πτώο Ορος. Οι δύο λίμνες είναι γνωστές από την αρχαιότητα ως τα λιμναία παρακλάδια της τεράστιας λίμνης της Κωπαΐδας που βρισκόταν λίγο πιο δυτικά. Αρκεί κανείς να κατέβει από τη Μονή Σαγματά και από το Υπατο να ανέβει προς το χωριό Μουρίκι. Λίγα μέτρα πιο δυτικά βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της ΕΥΔΑΠ με το κανάλι που ένωνε παλαιότερα τις δύο λίμνες. Η μεγαλύτερη Υλίκη έχει έκταση κατά μέσο όρο 22,3 τετρ. χιλιόμετρα και έμεινε γνωστή ως ο φυσικός ταμιευτήρας που εντάχθηκε το 1956 στο υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας, καλύπτοντας τις ανάγκες νερού της πρωτεύουσας. Αν και μικρότερη κατά την αρχαιότητα, απέκτησε τον σημερινό της όγκο μετά την αποξήρανση της Κωπαΐδας και διακρίνεται για τη δαντελωτή της ακτογραμμή που σε πολλά σημεία σχηματίζει μικρά φιόρδ.
Ανάμεσα στις δύο λίμνες βρίσκονται χωράφια, λόφοι και υγρολίβαδα και αξίζει κανείς να φτάσει μέχρι τις ακτές της Υλίκης, όπου σε κάποια σημεία θα συναντήσει ψαράδες -συνήθως από τις ανατολικές χώρες- με καλάμια να ψαρεύουν κυπρίνους και να ψήνουν τα ψάρια σε μικρά αυτοσχέδια γλέντια παρεών. Και αν παρατηρήσεις καλά, λίγο πιο μακριά, σίγουρα θα δεις ένα σμήνος από λευκούς πελαργούς ή ερωδιούς να ψάχνει για τροφή στα χωράφια και τις λούτσες. Στις λίμνες, ιδιαίτερα την άνοιξη και το φθινόπωρο μαζεύονται σμήνη πουλιών για να τραφούν και να ξεκουραστούν.
Η σχετικά πιο άγνωστη Παραλίμνη λίγο πιο βόρεια διακρίνεται από ένα εκτεταμένο «δάσος» από λευκά νούφαρα, το οποίο μάλιστα αποτελεί τη μεγαλύτερη συγκέντρωση του είδους τόσο νότια στη χώρα μας. Αξίζει να έρθει κανείς εδώ στα τέλη του Μάη για να θαυμάσει τα χιλιάδες τεράστια άνθη που επιπλέουν στα νερά της λίμνης. Η Παραλίμνη κατά την αρχαιότητα ήταν γνωστή με την ονομασία Τρεφία, κάτι που δηλώνει ότι ήταν διάσημη ως σημαντικό εκτροφείο ψαριών για τους κατοίκους της περιοχής.
ΠΕΡΙΞ ΤΗΣ ΚΩΠΑΪΔΑΣ
Αν θέλετε να συνεχίσετε την εξερεύνησή σας, κατευθυνθείτε λίγο πιο βόρεια στη μεγάλη κοιλάδα που παλαιότερα απλωνόταν η λίμνη της Κωπαΐδας, η οποία είναι γεμάτη από πολλά αξιοθέατα. Στα βόρειά της βρίσκεται ο Ορχομενός, στον οποίο θα συναντήσετε το αρχαίο θέατρο, τον θολωτό τάφο του Μινύα, έναν από τους σημαντικότερους θολωτούς τάφους της Μυκηναϊκής περιόδου, τον βυζαντινό ναό της Παναγίας της Σκριπούς και τις πηγές των Τριών Χαρίτων.
Στο Ακραίφνιο στα ανατολικά, θα ανεβείτε μέχρι τα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης και του ναού του Πτώου Απόλλωνα με την πύλη των τειχών να στέκεται ακόμα στις υπώρειες του Πτώου Ορους.
Πάνω από το χωριό Υψηλάντης βρίσκεται ο ομώνυμος πύργος με ύψος που φτάνει τα 10 μέτρα , ο οποίος πιστεύεται ότι είναι κατάλοιπο του περάσματος των Καταλανών από την περιοχή.
Στα ανατολικά του χωριού Κάστρο, ανάμεσα στα απέραντα χωράφια της Κωπαΐδας ξεχωρίζει το περίγραμμα του τείχους που ορίζει τον Γλα, τη μεγαλύτερη σε έκταση οχυρωμένη μυκηναϊκή ακρόπολη της Ελλάδας.
ΑΡΧ/ΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΒΩΝ
Θρεψιάδου 1, πλατεία Κεραμοπούλλου, τηλ.: 22620 81434, είσοδος 3€. Ωρες λειτουργίας: καθημερινά 08.00-15.00 εκτός Δευτέρας.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΣΑΓΜΑΤΑ
Τηλ.: 22610 97122-97156. Ωρες επισκεπτηρίου: καθημερινά 07.30-13.00 και 16.00 έως τη δύση του ηλίου.